Monety papieskie

Mikołaj

By móc zacząć pisać o początkach monet papieskich cofnijmy się w mroki wczesnego średniowiecza, jeszcze wcześniej niż czasy, kiedy na ziemiach polskich nasi przodkowie czczą Peruna i innych bogów, zaś przez Bramę Wielkomorawską dotyka nas Państwo Wielkomorawskie.

Pierwszym papieżem był Szymon, zwany Piotrem. Swym namiestnikiem Chrystus uczynił go osobiście. Piotr został zabity w 67 r. Chrystusowego jego śmierci każdorazowym namiestnikiem Kościoła Chrystusowego (za wcześnie, aby mówić Rzymskokatolickiego) był biskup diecezjalny Rzymu.

Pierwszym papieżem, po śmierci Jezusa był Linus, o którym mamy mało informacji, ale ponieważ historia Kościoła nie jest tu głównym wątkiem, przeskoczmy kilka wieków i omińmy te ciężkie czasy dla chrześcijaństwa…..

I trafiamy w panowanie Konstantyna Wielkiego rok 313, a dokładnie 15 czerwca 313r. – Edykt Mediolański. Znaczenie edyktu mediolańskiego polegało na uznaniu prawnego istnienia chrześcijaństwa i włączeniu go do religii, objętych tolerancją w cesarstwie. Zatrzymaliśmy się chwilę w IV wieku, albowiem rok 315 jest momentem, kiedy po raz pierwszy monogram Chrystusa trafia na monety cesarskie (niestety brak zdjęcia), jednocześnie Konstantyn I zakazał umieszczać cesarskie imię na monetach i wymieniać je w modłach (ciekawostką jest, że wizerunek Chrystusa po raz pierwszy pojawił się w Bizancjum za Justyniana II 685-695. On, jako pierwszy cesarz bizantyjski umieścił na monetach wizerunek Chrystusa, a obok swego imienia i na nich słowa sługa Chrystusa). Poniżej przykład takiej monety Justyniana II

Skupmy się jednak na monetach papieskich.
Do VIII wieku papieże nie bili własnej monety, albowiem nie mieli oni takich prerogatyw. W 756r. powstaje, dzięki Pepinowi, Państwo Kościelne, w którym papież staje się głową tego państwa. Bicie własnej monety jest prerogatywą państwową. Fakt, iż papież staje się głową państwa automatycznie spowodował, iż miał on prawo bić swoją monetę.
Jest jednak pewien szkopuł w szukaniu I monety papieskiej. Otóż papieże tradycyjnie po konklawe bili medale okolicznościowe, z okazji wyboru. Wielokroć medale te, mylnie traktowano jako pierwsze monety papieskie. Istnieją spory, co do tego, od kiedy papieże bili własną monetę. Wydaje się, że prawdziwą pierwszą monetą Państwa Kościelnego jest moneta papieża Grzegorza II (715-741). Jego następca papież – Zachariasz (741-752) już na pewno bił własną monetę (niestety brak zdjęcia). Pierwsze monety Państwa Kościelnego korzystają ze wzorów bizantyjskich i merowińskich. Znalazłem również informacje mówiące, iż w/w monety to nie są monety papieskie, albowiem w VIII wieku utrzymywało się jeszcze zwierzchnictwo bizantyjskie nad Państwem Kościelnym. Monety Zachariasza, nie są monetami papieskimi, lecz bizantyjskimi, bitymi w Rzymie przez papieża z prerogatywy Bizancjum. Te inne źródła podają, że o pierwszych monetach papieskich może być mowa dopiero za Hadriana I (795). Za tym drugim rozwiązaniem przemawia fakt, iż nie są nam znane żadne monety papieży Stefana III i Pawła I będących na Stolicy Piotrowej m.in. pomiędzy Zachariaszem, a Hadrianem I.

Najstarszą monetą papieską, jakiej wizerunek udało mi się znaleźć, to moneta Stefana VI 885-888:

Papal States. Stephen VI (V), with Charles III. 885-888. AR Denaro (21mm, 1.03 gm). Rome mint. +SCS PETRVS, cruciform STEPHANVS monogram / +CAROLVS IMP, ROMA monogram. CNI XV pg. 77, 1; Muntoni I pg. 11, 3; Berman 42; MEC 1, 1054. Good VF. Rare early Papal issue.

I jeszcze jedna z IX wieku, już z wizerunkiem papieża Formosusa 891-896:

Papal Coinage. Formosus. 891-896. AR Denaro (21mm, 1.24 g, 11h). Struck 891-894. FORMOSI P•, half-length bust of St. Peter facing slightly left, holding keys; S P across field / +WWIDO IMP (IMP ligate) (diamond of four pellets), ROMA monogram. CNI XV 2; Muntoni 1; Berman 45. VF, toned. Very rare.

Papieże biją monetę do roku 984. Wtedy umiera Jan XIV i papieże zaprzestają stałego bicia monety z własnym imieniem, aż do 1305r. Tak długą przerwę w biciu monety historycy tłumaczą tym, że Senat Rzymu przejął mennice papieskie (w dzierżawę?) i zaczął sam bić monetę na potrzeby również Państwa Kościelnego, opatrując je m.in. napisami S.P.Q.R czy ROMA CAPUT MUNDI - przykład poniżej

ITALY, Papal States. Roman Senate. 13th-14th century. AV Ducat (20mm, 3.52 gm). ROMA CAPVT MVDI SPQR, Christ in Glory; head of John the Baptist at end of legend / S PETRVS SEN-ATOR VRBI, senator kneeling before St. Peter, with dotted nimbus. CNI XV -; Muntoni IV pg. 194, 103; Berman 149. Good VF. Rare.

Zdarzała się również kooperacja. I tak papież Klemens III w 1188 r. odzyskał mennicę rzymską, ale zysk z bitej w niej monety w połowie trafiał do skarbu papieskiego, papieskiego w połowie do skarbu wiecznego – miasta – Rzymu.
Papieże zaczęli bić własną monetę ponownie w 1305r. (papież Benedykt IX), ale nie w mennicy rzymskiej, lecz w hrabstwie Venaissin nad Rodanem, które w 1274 roku papiestwo nabyło, a następnie monetę bito w Awinionie (np. poniżej: )

ITALY, Papal States. Eugenius IV. 1431-1447. AR Carlino (3.88 gm). Avignon mint. +ROMA CAPVT MVNDI SPQR, crossed keys; arms of Avignon above / EVGENIVS PAPA QVARS, Pope enthroned facing, wearing mitre and holdig sceptre. Muntoni -; Serafini -; Berman -; Poey d'Avant -; CNI XV pg. 221, 14/15 mule. Nice VF, toned. Very Rare. $795.

Papiescy mincerze obejmują na powrót rzymską mennicę za papieża Jana XXII (1316-1334).
Nie udało mi się trafić na monetę Jana XXII, ale udało mi się znaleźć pięknego florena Urbana V już wybitego w mennicy rzymskiej (1362-1370):

Trzeba podkreślić, iż od XIII do XVII wieku mennica rzymska uchodziła za jedną z najlepszych, jeśli nie najlepszą na świecie, czego dowodem są powyższe monety.

Na marginesie wspomnę również, że monetę bili również antypapieże np. Jan XXIII (1410r.) - również mennica rzymska

Więcej wizerunków średniowiecznych monet papieskich oraz senatu rzymskiego na stronie:

[link widoczny dla zalogowanych] ->w opcji szukaj "research" proszę wpisać "papal"

Informacje czerpałem z kilkunastu stron, polecam szczególnie:

[link widoczny dla zalogowanych]

[link widoczny dla zalogowanych]

W razie wątpliwości, pytań oraz uwag zapraszam do dyskusji na forum oraz za pośrednictwem PW.

Copyright: Mikołaj Jan Ostrowski
Jeśli ktokolwiek czuje się poszkodowany wykorzystaniem zdjęć, oświadczam, iż na życzenie uprawnionego usunę zdjęcia z artykułu, służą one wyłącznie do celów edukacyjnych.

Ps. Tematem zainspirował mnie kolega Maciek, który zadał proste pytanie: pierwsza moneta papieska?.

Jak widać odpowiedź jest trudna.

nabializm

Mikołaju serdeczne Ci dziękuję za ten bardzo atrakcyjny artykuł.
Wykonałeś kawał dobrej roboty Smile

Zapraszam do dyskusji Smile

może ktoś z was jeszcze trafił na coś ciekawego odnośnie historii mennictwa papieskiego?

wojtekb4

Znakomita robota Mikolaj. I jesli dobrze sledzilem numizmatyczna Europe to dosc pionierska - nie spotkalem dotad artykulow na ten temat.

P.S. Nadal nie mam polskich liter ani w Wordzie ani tutaj. Walcze z tym. Co sie moglo stac - czy ktos moze pomoc? Crying or Very sad

Mikołaj

W artykule jest błąd, bo na monecie Formususa, jest nie żaden Formusus, tylko św. Piotr --> nie doczytałem.